Vriendenmiddag 25 oktober boeiende lezing door Andries Ponsteen, jurist/musicoloog
U weet wat u ziet. Weet u ook wat u hoort?
Muziek heeft een sterke relatie met andere kunsten, ook met de beeldende kunst. Kunstenaars laten zich vaak inspireren door muziek en muziekmakers door kunst. Kunst en muziek hebben ook veel gemeenschappelijke bouwstenen: vorm, inhoud, ritme, beweging, kleur en emotie.
Net als de beeldende kunst heeft muziek een lange en boeiende geschiedenis. “U weet wat u ziet. Maar weet u ook wat u hoort?” Muziek als eyopener.
Wat is muziek eigenlijk? “Het kunstzinnig organiseren van geluid, om daarmee bij een ontvankelijke luisteraar een emotie op te roepen.”
Kunstzinnig organiseren
Het ene geluid is het andere niet. De snelheid, het medium waardoor geluid zich verspreidt (lucht, water), de temperatuur en het al of niet aanwezig zijn van een versterkend factor, de akoestiek bepalen allemaal hoe geluid klinkt.
Wat is geluid?
Technisch gezien is dat een luchttrilling (een drukgolf) dat het trommelvlies bereikt.
Hoe wordt geluid geproduceerd?
D.m.v. geluidsvoorwerpen, muziekinstrumenten (slaan/strijken/blazen) en daarvoor zijn spelers nodig die deze voorwerpen bedienen.
Er bestaan wel 40.000 soorten muziekinstrumenten. Hoe kleiner het instrument, hoe hoger het geluid is. Orgelpijpen maken de laagste toon.
Luisteren
Een mens kan via het oor 20 tot 20.000 trillingen waarnemen. Natuurlijk is dat voor ieder mens afhankelijk, bijvoorbeeld leeftijd speelt hierbij een rol (hoe ouder, hoe minder trillingen waarneembaar). Ook akoestiek is hier weer belangrijk.
Emotie
Welke emotie muziek oproept, zijn geen regels voor. De emotie van mensen heeft o.a. te maken met de leeftijd, de geografie (o.a. Westers: pop, jazz, klassiek), en de hersenen en is veranderlijk gedurende ons leven.
Geschiedenis
Muziek is niet altijd genoteerd geweest. Toen het schrift werd uitgevonden, werden wat krabbeltjes op papier gezet om tekst van (vooral) kerkelijke liederen te voorzien van toonhoogten. Dat leek overigens al een heel klein beetje op het notenschrift zoals we dat nu kennen.
Overigens is de basis van het do-re-mi-systeem, met de eerste zes noten, rond het jaar 1025 bedacht door de Italiaanse monnik Guido van Arezzo. Hij gebruikte de beginletters van de eerste zes regels van de hymne “Ut queant laxis” ter ere van Johannes de Doper om een manier te creëren om zangers te helpen de juiste tonen te vinden. De zevende noot, ‘si’, en de vervanging van ‘ut’ door ‘do’ zijn later toegevoegd.
Nog altijd werd muziek ééntonig gezongen.
Rond 1170 ontstond de tweestemmigheid (organum). In de 12e eeuw is er sprake van meerstemmigheid.
Thomas Tallis componeerde rond 1573 “Spem in Alium” (“Hoop op iets anders”), bedoeld voor 40 stemmen!
Muziek en beeldende kunst
Inspiratie
Vele beeldende kunstenaars hebben zich laten inspireren door muziek, en andersom. Braque, Kandinsky en Klee lieten zich door het wek van Bach werk inspireren. Bachs meesterwerk Die Kunst der Fuge geldt daarbij als een blijvende bron van invloed.
Mussorgski heeft zich laten inspireren door een kunstwerk “The great gate of Kiev” van zijn vriend Viktor Hartmann.
Versmelting
Olivier Messiaen (1908-1992) introduceerde het idee dat akkoorden kleuren hebben. Klanken kunnen dus op een doek vertaald worden tot een schilderij.
Andries is van mening dat dit tot nu toe niet gelukt is om muziek met beeldende kunst te versmelten.
Hulpmiddelen
Zowel in muziek als beeldende kunst wordt gebruik gemaakt van technieken om te illustreren of te maken. Denk aan een orgel dat volgens de ‘gulden snede’ is gebouwd, of een grafische voorstelling van een muziekstuk van een Poolse artiest.
Overeenkomsten in terminologie
Vorm, compositie, kleur, ritme, beweging, techniek zijn uitdrukkingen (en overeenkomsten) die zowel op muziek als op beeldende kunst van toepassing zijn.
Andere overeenkomsten zijn:
- Elke kunst kan met elke kunst
- Elke kunst kan met elk idee
- Elke kunst wekt elke emotie
Maar er zijn ook verschillen:
- Muziek is podiumkunst, uitvoerend.
- Muziek is actie
- Muziek is tekst
- Muziek is veelal gecombineerd met dans, opera en film.
Andries sluit de presentatie af met een passage uit het zeer indrukwekkende muziekstuk van Henry Purcell: Dido’s Lament (“Weeklacht van Dido”), het dramatische hoogtepunt van diens opera Dido and Aeneas.